بانک مرکزی ، یکی دیگر از سیستم‌های پیش‌بینی شده در طرح استقرار نظام جامع پرداخت را با عنوان سیستم انتقال تصویر چک (چکاوک) راه‌اندازی کرد؛ این سیستم، انتقال چک به صورت فیزیکی را کاهش داده و یکی از اجزای نظام جامع پرداخت محسوب می‌شود.

چکاوک (سامانه انتقال تصویر چک) چیست؟

در کنار سیستم‌های موجود در حوزه نظام نوین پرداخت در کشور یکی دیگر از سیستم‌های پیش بینی شده در طرح استقرار نظام بانکداری الکترونیکی سامانه انتقال تصویر چک و یا سامانه مدیریت چک‌ها است

بانک مرکزی ، یکی دیگر از سیستم‌های پیش‌بینی شده در طرح استقرار نظام جامع پرداخت را با عنوان سیستم انتقال تصویر چک (چکاوک) راه‌اندازی کرد؛ این سیستم، انتقال چک به صورت فیزیکی را کاهش داده و یکی از اجزای نظام جامع پرداخت محسوب می‌شود.

  نظام فعلی که در آن اصل چک ها به صورت کاغذی از بانک بستانکار به اتاق پایاپای اسناد بانکی ارسال شده و اتاق نیز فرایند تبادل آن با بانک بدهکار و اعلام نتیجه به بانک بستانکار را انجام می دهد دارای اشکالات متعددی است.

 از جمله مشکلات روش فعلی :

1- پردازش دستی موجب کندی عملیات تسویه و همچنین بروز خطاهای نیروی انسانی می شود.

2- ریسک ناشی از حمل و نقل چک ها بسیار بالاست و همچنین بسیار پرهزینه است.

3- عدم امکان نظارت موثر بانک مرکزی بر فرایند تسویه بین بانکی

4- استاندارد نبودن مشخصات فیزیکی و محتوای چک و ... بسیاری موارد دیگر که در روش فعلی تسویه چک ها وجود دارد.

در حال حاضر یکی از ایرادات  چک‌ها‌ علاوه بر کاهش اعتماد عمومی‌به این ابزار پرداخت، استاندارد نبودن آنها است، چک ها توسط بانکها در رنگ ها و طرح ها و بعضا اندازه‌های مختلف صادر می شود، بر این اساس  بانک مرکزی موضوع استانداد سازی چک ها را در دستورکار قرار داده است . استاندارد سازی علاوه بر لحاظ فاکتورهای امنیتی امکان پردازش چک توسط سامانه را فراهم می کند.

با اجرای پروژه چکاوک، بانک مرکزی سامانه ای در اختیار بانکها قرار می دهد که عملا آنها را از  گردش لاشه چک بی نیاز می نماید. در واقع اصل چک پس از اسکن در بانک بستانکار و  درج اقلام اطلاعاتی آن در سامانه بایگانی خواهد شد.

یکی از مزایای این پروژه افزایش سرعت پردازش و نقدشوندگی چک ‌هاست‌. با این سامانه‌ چک‌ها در دورترین نقاط  کشور حداکثرظرف مدت 24 ساعت وصول می شود در صورتی که در حال حاضر این فرایند با توجه به بعد مسافت و ضرورت حرکت فیزیک چک در شبکه ممکن است چند روز‌به طول بیانجامد . ویژگی دیگر  این سامانه انسجام و یکپارچگی آن با  سایر سامانه های ملی پرداخت، مانند ساتنا و پایا است . این انسجام علاوه بر تسریع و سهولت فرایند تسویه بین بانکی و  واریز وجوه به حساب مشتریان ، امکان نظارت و کنترل بر فرایند نقدشوندگی چک و دسترسی به آمار و اطلاعات مربوط به چک های برگشتی را به صورت برخط در اختیار بانک مرکزی قرار می‌دهد. در واقع با ایجاد این سامانه یکی دیگر از اجزاء بانکداری الکترونیک محقق می گردد.

 نحوه کارکرد چکاوک

 عملکرد این سامانه بسیار ساده است کل فرایند به این صورت است که  مشتری چک را  به بانک خود تحویل می‌دهد. شعبه تحویل گیرنده چک پس از اسکن چک ، تصویر چک را به همراه برخی اطلاعات نظیر شماره حساب و نام ذینفع  یا به صورت دستی و یا با  استفاده از بارکد خوان به سامانه منتقل کرده و پس از تایید شعبه ، تصویرچک به همراه اطلاعات مورد نیاز به بانک بدهکار‌منتقل‌ می شود. شعبه پرداخت کننده پس از کنترل اطلاعات و کنترل موجودی حساب مشتری در صورت کفایت حساب، چک را پاس کرده و در غیر این صورت در سامانه اعلام عدم کفایت موجودی می نماید. بانک بستانکار نیز بر اساس نتیجه اعلام شده توسط بانک بدهکار وجه مورد نظر را به حساب مشتری واریز می نماید. نکته حایز اهمیت این است که سامانه چکاوک مسئولیت تبادل تصاویر و اطلاعات چک را بر عهده دارد و عملیات تسویه بانک و مشتری و بانک بستانکار با بانک بدهکار از طریق سامانه پایا و ساتنا صورت می پذیرد.

 هدف از اجرای چکاوک

 هدف از اجرایی شدن پروژه چکاوک  استفاده از زیر‌ساخت‌های موجود الکترونیکی برای پردازش چک‌ها، نظارت کامل و دقیق بانک مرکزی بر روند پرداخت‌‌های چکی در سراسر کشور، سیاست‌گذاری و اعمال موثر سیاست‌های بانک مرکزی بر نحوه مبادلات چک‌ها به صورت بین‌بانکی، اعمال سقف‌های سیاستی و کنترل میزان بدهکاری حساب بانک‌ها نزد بانک مرکزی، در دست‌بودن به‌روز و کارآمد تمامی مبادلات بین بانکی اعم از چک و سایر ابزار‌های پرداخت و کنترل کامل بانک مرکزی بر انواع نظام‌های پرداخت و صرف مدت زمان کمتر جهت مقابله اقلام به منظور مشاهده تصویر، مبلغ و امضای چک است، همچنین کاهش ریسک سوءاستفاده از چک‌ها به جهت سرعت گردش کار، استفاده از گواهی دیجیتال (کلید عمومی و خصوصی) به منظور عدم‌دسترسی اشخاص غیرمجاز به مفاد چک‌ها، حذف عملیات حمل‌ونقل چک‌ها بین بانک‌های متعهد و ذی‌نفع، جلب رضایت مشتریان با ارائه خدمات بهتر و سریع‌تر، کاهش هزینه‌های پردازش چک‌ها و استانداردسازی چک‌ها از دیگر اهداف این سامانه سات.